Thượng tọa khẳng định Đức Phật đắc đạo nhờ Thiền định, suốt cuộc đời Ngài cũng tọa Thiền. Cho nên Thiền thật sự là cốt lõi của đạo Phật. Ngày nào còn có người tu tập Thiền định thì ngày đó đạo Phật còn tồn tại. Điều khó khăn nhất trong Thiền là tiêu diệt vọng tưởng, và Phật đã nói về Tứ Niệm Xứ là bốn chỗ ta luôn phải ghi nhớ trong tu tập Thiền định, như bốn cánh quân giúp tiêu diệt thành trì vọng tưởng.

Tứ Niệm Xứ gồm quán Thân trên thân, quán Thọ trên thọ, quán Tâm trên tâm, quán Pháp trên pháp. Nhưng trước khi muốn dùng bốn cánh quân vào thành để đánh giặc thì phải cho quân ăn no đã. Nên trước khi tu tập Tứ Niệm Xứ, trước khi quán Thân trên thân, quán Thọ trên thọ, quán Tâm trên tâm, quán Pháp trên pháp… thì hãy thực hành hơi thở. Chưa tu tập hơi thở thuần thục thì tu tập Tứ Niệm Xứ không hiệu quả.

Ta ngồi kiết già, giữ thân mềm mại bất động và cảm giác toàn thân, biết rõ toàn thân. Biết cả trên và dưới, trước và sau, trong và ngoài… Phải biết đến tận những nơi rất thấp của cơ thể, những chỗ phía sau, phía dưới của cơ thể. Khi biết toàn thân đúng rồi thì lập tức ta biết luôn hơi thở, đó là trình tự không thể khác được. Hơi thở vào biết vào, hơi thở ra biết ra, hơi thở dài biết dài, hơi thở ngắn biết ngắn. Biết mà không điều khiển. Căn bản là vậy.

Hơi thở phản ánh nội tâm. Người tâm tư điềm tĩnh thì hơi thở sẽ êm dịu, người tâm tư vụt chạc xao động thì hơi thở sẽ dồn dập, gấp rút. Ta nắm hơi thở cũng thật sự là đang nắm vào nội tâm của mình. Ban đầu do tâm ta còn xao động nên hơi thở không đều, không êm ái, không ổn định. Sau khi tâm ta trầm hòa lại thì hơi thở bắt đầu êm ái và chậm dần lại.

Quán Thân: nghĩa là biết rõ sự thật về thân tứ đại của mình: trong thân gồm có da, thịt, gân, xương, bao tử, dạ dày, máu, mủ, tóc, não, mắt, tai… Thân là mong manh tạm bợ, rồi sẽ già, bệnh, chết, tan hoại.

Quán Thọ: Thọ là cảm xúc. Cảm xúc được chia làm ba loại "cảm thọ khổ, cảm thọ vui và cảm thọ trơ". Nhưng rồi cảm thọ nào cũng chóng qua, niềm vui nào rồi cũng hết. Để tìm cảm giác vui ta phải trả giá quá lớn. Cho đến khi không còn đủ sức trả giá cho những cuộc vui đó nữa thì cảm thọ khổ lấp đầy ngay, ta cảm thấy buồn khổ tuyệt vọng. Người biết quán Thọ là biết tâm mình đang có những cảm thọ nào nhưng không xao động chạy theo.

Quán tâm: Tâm thế nào ta biết rõ như thế đó, không can thiệp. Thông thường chúng ta hoặc là chạy theo tâm, hoặc là can thiệp thô bạo, dằn ép tâm mình. Cả hai đều sai. Người quán tâm chỉ nhẹ nhàng biết tâm đang tĩnh hay đang động, đang thiện hay bất thiện, sáng suốt hay ngu si mà thôi.

- Giữa hai tính chất động và tĩnh, ta biết tâm mình còn đang rất động.

- Giữa thiện và bất thiện, ta biết mình còn bất thiện.

- Giữa trí và ngu, ta biết tâm mình còn ngu si.

Thượng tọa cho biết, đây đều là những chìa khóa cực kỳ quan trọng của Tứ Niệm Xứ. Dù cho tâm có thanh tịnh trong Thiền định thì ta vẫn phải nhắc mình chút thanh tịnh này chưa là gì, thật ra tâm còn rất động loạn. Hay dù ta có làm được việc tốt thì vẫn biết tâm mình chưa phải là thiện, còn rất nhiều điều bất thiện ẩn tàng trong đó.

Quán Pháp: Chân lý như thế nào, sự thật như thế nào thì biết như thế đó, đây gọi là quán Pháp trên pháp. Sự thật đầu tiên là Luật nhân quả. Tiếp đến là Tứ diệu đế, Mười Hai Nhân Duyên, Bát chánh đạo, Vô ngã… Đặc biệt, khi hiểu sự thật về nhân quả tội phước thì ta cũng hiểu luôn mình còn rất tội lỗi. Đây cũng là chìa khóa của Tứ Niệm Xứ.

Ai trong cuộc sống thường ngày vẫn luôn nhớ quán Thân trên thân, quán Thọ trên thọ, quán Tâm trên tâm, quán Pháp trên pháp thì người ấy đã thực hành Tứ Niệm Xứ, sẽ có ngày đắc đạo.

Kính mời quý thiện hữu xa gần Thính Pháp cùng GIÁC, cùng cảm nhận Pháp Lạc Tâm An.

• Để chung nhau xây dựng, phát triển hoằng dương Chánh Pháp, mọi sự đóng góp cúng dường của quý đạo hữu Phật tử xa gần xin vui lòng xem thông tin cúng dường Thiền Tôn Phật Quang: https://cungduong.thientonphatquang.com/

• Kênh Pháp Quang - Sen Hồng là kênh Youtube chính thức duy nhất tổng hợp Bài Giảng và Sáng Tác nhạc của Thượng Tọa Thích Chân Quang, do Công ty Tnhh Văn Hóa Pháp Quang sản xuất.